Ik had geen keuze, Stan. Ik moest wel meedoen. Hoe kan ik op tegen Fabrice? En tegen Marie? Die avond, nadat Fabrice me alles had opgebiecht en me die postkaarten van jou had gegeven, heeft zij het me allemaal nog eens uitgelegd. Heel kalm en heel duidelijk. En toen zag het er toch wel wat anders uit. Misschien hebben ze wel gelijk. In elk geval: ik hoor er nu ook bij. Niet dat ik veel doe. Ik ga naar ons huis, breng er iets heen of haal er iets vandaan en geef het aan Marie. Dat bespaart Fabrice heel wat loopwerk. Maar mijn hart, dat ziet af! Het begeeft het bijna elke keer. Zo bang ben ik als ik iets vervoer. Ze hebben me uitgelegd hoe ik iets moet verstoppen – in de zoom van mijn jas (Marie heeft me leren naaien), of tussen het oude krantenpapier dat ik onder mijn onderhemd stop om het warmer te hebben. Ze gaan me ook nog een smokkeltas bezorgen, een met een dubbele bodem. En smokkelschoenen. En ze hebben me opgedragen wat ik moet doen of zeggen als ik ooit betrapt word. Niet dat ik het wil, Stan, maar nogmaals: ik heb geen keuze. Daar was Fabrice heel duidelijk in.

En dan die briefkaarten van jou, Stan. Wat heb je allemaal meegemaakt! Niet dat ik heel veel wijzer ben geworden, veel krijg je niet op zo’n kaart, maar ik heb toch min of meer kunnen volgen waar je allemaal geweest bent voor je in Ieper terechtkwam. En je bent op bezoek geweest bij gravin Maria en graaf Jozef, die zijn daar ook, in Proven! Wat een toeval! Heb je Eléonore, de zus van Cécile, van Delicatessen Borgelioen uit de Kloosterstraat, misschien ook al ontmoet? Die moet daar ook ergens zijn, achter het front. Als je haar ziet, zeg dan dat met Cécile alles goed gaat – ik zie haar soms van ver, ze werkt met haar moeder voor het Komiteit. Tenminste: als je daar nog bent, Stan. Je laatste postkaart is al meer dan een half jaar oud. Toch ga ik je een brief schrijven, ik zit er klaar voor. Ik heb nu een adres, en ik weet nu dat het kan, post van en naar het front. Daar hebben Marie en Fabrice alvast gelijk in: het maakt de mensen gelukkig. Als je het zo bekijkt is het inderdaad wel een goede zaak dat er mensen zijn die er hun leven voor willen riskeren.